صفحه محصول - پروپوزال ادبیات کودک و نحوه شکل گیری آن در کشورهای اسلامی و عربی

پروپوزال ادبیات کودک و نحوه شکل گیری آن در کشورهای اسلامی و عربی (docx) 45 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 45 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

2158365top دانشگاه قم دانشکده ادبیات و علوم انسانی پایان نامه دوره کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی عنوان : بررسی تاریخی ادبیات کودک در سه کشور مصر ، سوریه و عراق استاد راهنما : دکتر مصطفی شیروی خوزانی نگارنده : خدیجه بوعذار تقدیم به : ساحت مقدس حضرت علی اصغر و حضرت رقیه علیهما السلام و کودکان بی گناه سوریه ، مصر و عراق و کودکان دیگر کشورهای اسلامی که به خاطر سلطه طلبی استعمارگران ، ناله و شیون مادران را بیش از ترانه های کودکانه شنیده و به خاطر دارند . تقدیر و تشکر خداوند متعال را شاکرم که توفیق خواندن و نوشتن و خدمت به کودکان و نوجوانان میهن اسلامیم را به من ارزانی داد. و بر پیامبر و اهل بیتش علیهم السلام درود می فرستم . و از استاد گرامی و بزرگوار جناب آقای دکتر « مصطفی شیروی خوزانی » که راهنمایی اینجانب را در انجام تحقیق ، پژوهش و نگارش این پایان نامه تقبل نموده اند نهایت تشکر و سپاسگزاری را دارم . و برای اساتید گرامی و بزرگوار جناب دکتر « رسول دهقان ضاد » و جناب دکتر« حسن مقیاسی » و تمامی کسانی که در دوران تحصیل بر گردن اینجانب حق دارند توفیق روز افزون را از خداوند منان مسئلت می دارم . همچنین از همکار گرامی استاد « علیرضا جلالی » و سایر دوستانی که مرا در انجام این پژوهش یاری رساندند کمال تشکر را دارم . در نهایت از زحمات بی دریغ پدر و مادرم که در طول این مسیر مشوق و مؤید اینجانب بوده اند خالصانه سپاسگزارم و این اثر را با نهایت احترام و ادب تقدیم آن بزرگواران می نمایم چکیده : ادبیات کودک زیر شاخه جدیدی از ادبیات بشمار می رود و دارای ویژگی های خاص که آن را از ادبیات بزرگسالان متمایز می سازد .این ادبیات با اصول و قواعد و مکاتب خاص ، اهداف مشخصی را دنبال می کند . با توجه به اینکه هر کشور ادبیات مخصوص به خود را دارد . در این پژوهش ، ادبیات کودک در سه کشور مصر ، سوریه و عراق را در چهار فصل مورد بررسی قرار داده است . در هر بخش به سیر تاریخی ، ضرورت ایجاد و چگونگی شکل گیری ادبیات کودک آن کشور بحث شده و با توجه به مطالعه انجام شده و استناد به منابع و مآخذ معتبر و جمع آوری معلومات ، نتایج قابل توجهی به دست آمد که عبارتند از : ادبیات کودک در این سه کشور در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به تأثیر از کشورهای اروپایی شکل گرفت ، در ابتدا فقط در مدارس و در قالب کتب درسی به دانش آموزان عرضه می شد سپس در شکل ها و تنوع بیشتری و کامل تری به صورت مستقل و در قالب مجله ، روزنامه ، و شعر و موسیقی و داستان رونق گرفت و سپس با امتزاج وسعت زبان عربی و ذوق و خلاقیت ادیبان آن کشورها رونق بیشتری گرفت . کلید واژه ها : ادبیات – کودک – مصر – سوریه – عراق فهرست مطالبالف)مقدمه......................................................................................................................1ب)تعریف و بیان سوال های اصلی تحقیق ......................................................................1پ)اهداف تحقیق............................................................................................................3ت)روش تحقیق..............................................................................................................4ث)ضرورت انجام تحقیق................................................................................................4ج)سابقه و پیشینه تحقیق ................................................................................................5 TOC \o "1-3" \h \z \u دانشگاه قم PAGEREF _Toc2418880 \h أ‌تقدیم به : PAGEREF _Toc2418881 \h ب‌چکیده : PAGEREF _Toc2418882 \h ث‌1. نگاهی به ادبیات کودکان PAGEREF _Toc2418883 \h 91-1 . کودک و دوران کودکی PAGEREF _Toc2418884 \h 101-1-1 . اهمّیّت و جایگاه دوره ی کودکی PAGEREF _Toc2418885 \h 111-1-2 . دیدگاه اسلام به کودک PAGEREF _Toc2418886 \h 121-2 . تعریف ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418887 \h 151-3 . اصطلاح ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418888 \h 161-4. دیدگاه های متفاوت درباره ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418889 \h 231-5 . اهمیت و اهداف ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418890 \h 291-5-1 . اهداف ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418891 \h 301-5-1-1 . اهداف تربیتی PAGEREF _Toc2418892 \h 301-5-1-2. اهداف زبانی PAGEREF _Toc2418893 \h 311-5-1-3 . اهداف تعلیمی ، آموزشی و شناختی PAGEREF _Toc2418894 \h 331-5-1-4. اهداف تفریحی PAGEREF _Toc2418895 \h 341-5-1-5. اهداف زیبایی شناختی و ذوقی PAGEREF _Toc2418896 \h 351- 6 . تأثیرادبیات کودک در رشد شخصیت کودک PAGEREF _Toc2418897 \h 361-7 . وظایف ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418898 \h 391-7-1. وظیفه اجتماعی PAGEREF _Toc2418899 \h 391-7-2. وظیفه تاریخی و فرهنگی PAGEREF _Toc2418900 \h 401-8 . انواع ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418901 \h 411-8-1 . قصه PAGEREF _Toc2418902 \h 421-8-1-1. قصه های خیالی PAGEREF _Toc2418903 \h 441-8-1-2. قصه های جن و پری و جادوگران PAGEREF _Toc2418904 \h 461-8-1-3. قصه های حیوانات PAGEREF _Toc2418905 \h 471-8-1-4. قصه های واقع گرایانه PAGEREF _Toc2418906 \h 501-8-1-5. قصه های تاریخی PAGEREF _Toc2418907 \h 511-8-1-6. قصه های دینی PAGEREF _Toc2418908 \h 521-8-1-7. قصه های ادبی PAGEREF _Toc2418909 \h 531-8-1-8. قصه های فکاهی PAGEREF _Toc2418910 \h 541-8-1-9. قصه های علمی PAGEREF _Toc2418911 \h 541-8-2 . شعر کودک PAGEREF _Toc2418912 \h 561-8-2-1. خیال در شعر کودک PAGEREF _Toc2418913 \h 561-8-2-2 . وزن در شعر کودک PAGEREF _Toc2418914 \h 571-8-2-3 . انواع شعر کودک PAGEREF _Toc2418915 \h 591-8-2-3-1 . لالایی ها PAGEREF _Toc2418916 \h 591-8-2-3-2. متل ها PAGEREF _Toc2418917 \h 591-8-2-3-3 . شعرهای غنایی PAGEREF _Toc2418918 \h 601-8-2-3-4 . قصه های منظوم PAGEREF _Toc2418919 \h 601-9. پیدایش و سیر تاریخی ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418920 \h 601-9-1 . تاریخچه ادبیات کودک در جهان PAGEREF _Toc2418921 \h 641-9-2. ادبیات کودک در سرزمین های عربی PAGEREF _Toc2418922 \h 702 . سرآغاز و شکل گیری ادبیات کودک در مصر PAGEREF _Toc2418923 \h 742-1. بنیان گذاران ادبیات کودک در مصر PAGEREF _Toc2418924 \h 762-1-1 . رفاعه رافع طهطاوی پیشتاز ادبیات کودک در جهان عرب PAGEREF _Toc2418925 \h 762-1-1-1 . طهطاوی از دیدگاه أدبا PAGEREF _Toc2418926 \h 772-1-1-1-1 . عبدالغنی حسن و نقد کتاب المرشد الأمین PAGEREF _Toc2418927 \h 772-1-1-1-2 . علی مبارک آگاه به فضل و مرتبه علمی طهطاوی PAGEREF _Toc2418928 \h 792-1-1-1-3 . روضه المدارس ؛ جرقه آغازین ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418929 \h 802-1-2 . محمد عثمان جلال سردمدار ادبیات افسانه ای PAGEREF _Toc2418930 \h 832-1-2-1 . نمونه ای از آثار منظوم محمد عثمان جلال PAGEREF _Toc2418931 \h 852-1-2-1-2 . هدف عثمان جلال از ترجمه آثار لافونتین PAGEREF _Toc2418932 \h 902-1-2-1-2 . دیوان الیواقظ اثری خاص برای کودکان PAGEREF _Toc2418933 \h 922-1-3 . جایگاه عبدالله فریج در شکل گیری شعر کودک PAGEREF _Toc2418934 \h 932-1-4 . مصطفی کامل داعیه گسترش ادبیات تعلیمی PAGEREF _Toc2418935 \h 952-1-5 . احمد شوقی بنیانگذار قصه منظوم کودکانه PAGEREF _Toc2418936 \h 962-1-5-1 . اعمال و آثار احمد شوقی در حیطه ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418937 \h 992-1-5-1 . طرح یک پرسش PAGEREF _Toc2418938 \h 1012-1-5-3 . احمد شوقی از دیدگاه محمد غنیمی هلال PAGEREF _Toc2418939 \h 1042-1-6 . فعالیت های دیگر در زمینه ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418940 \h 1052-1-7 . علی فکری و اعتقاد به نقش تکالیف درسی در تکامل شخصیت کودک PAGEREF _Toc2418941 \h 1072-1-8 . ابراهیم عرب ؛ ارائه مضامین عالی با مفاهیم ساده PAGEREF _Toc2418942 \h 1082-1-8-1 . تبعیت ابراهیم عرب از روش ادیبان پیشین PAGEREF _Toc2418943 \h 1092-1-8-2 . دیوان آداب العرب ؛ اثری تربیتی و تهذیبی PAGEREF _Toc2418944 \h 1112-1-9 . محمد هراوی شاعری معتقد به ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418945 \h 1132-1-9-1 . محمد هراوی از دیدگاه اهل قلم PAGEREF _Toc2418946 \h 1132-1-9-2 . آثار هراوی در زمینه ی ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418947 \h 1142-9-2-1 . دیوان سمیر الأطفال قدیمی ترین اثر مستقل و خاص کودکان PAGEREF _Toc2418948 \h 1152-1-9-3 . اسباب و رموز موفقیت هراوی PAGEREF _Toc2418949 \h 1162-1-9-4 . نمونه ای از اشعار هراوی PAGEREF _Toc2418950 \h 1172-1-10 . کامل الکیلانی عامل تغییر در نگرش جامعه نسبت به ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418951 \h 1182-1-10-1. فعالیت های ادبی کامل کیلانی PAGEREF _Toc2418952 \h 1212-1-10-2 . منابع و عوامل فرهنگی در قصه های کامل کیلانی PAGEREF _Toc2418953 \h 1222-1-10-3 . نقش و اهمیت داستان در آموزش کودکان PAGEREF _Toc2418954 \h 1232-1-10-4 . انگیزه های فعالیت کامل کیلانی در ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418955 \h 1252-1-10-5. نمونه ای از اشعار کامل کیلانی PAGEREF _Toc2418956 \h 1282-1-11 . نتیجه فصل PAGEREF _Toc2418957 \h 1293. سیر تاریخی ادبیات کودک در سوریه PAGEREF _Toc2418958 \h 1323-1 . ترانه های عامیانه اولین سرچشمه ادبیات کودک در سوریه PAGEREF _Toc2418959 \h 1333-2 . توجه به یادگیری کودک در عصر عباسی کشور سوریه PAGEREF _Toc2418960 \h 1353-3 . الف باء اولین اثر خاص کودکان سوریه PAGEREF _Toc2418961 \h 1363-4. شعر تعلیمی در کشور سوریه PAGEREF _Toc2418962 \h 1373-5 . ترجمه در کشور سوریه PAGEREF _Toc2418963 \h 1383-5-1. پیشینه تألیف کتب درسی PAGEREF _Toc2418964 \h 1393-6 . پیشتازی شعر بر قصه در ادبیات کودک سوریه PAGEREF _Toc2418965 \h 1423-7 . احیای قصه در ادبیات کودک سوریه PAGEREF _Toc2418966 \h 1463-7-1. نمونه هایی از داستان های اولیه PAGEREF _Toc2418967 \h 1473-7-1-1 . نقد و بررسی داستان PAGEREF _Toc2418968 \h 1483-7-2 . پیشگامان احیای قصه در ادبیات کودک سوریه PAGEREF _Toc2418969 \h 1503-7-2-1. سلیمان عیسی و آثار او در زمینه ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418970 \h 1503-7-2-1-1 . نمونه از اشعار و قصاید سلیمان عیسی PAGEREF _Toc2418971 \h 1523-7-2-1-2 . دنیای کودکان در آثار سلیمان عیسی PAGEREF _Toc2418972 \h 1553-7-2-2 . زکریا تامر ؛ نویسنده ای با ایده هایی نو و اهداف متعالی PAGEREF _Toc2418973 \h 1563- 7-2-2-1 . نمونه ای از قصه های تعلیمی زکریا تامر PAGEREF _Toc2418974 \h 1583-7-2-3 . رزق الله حسون و ترجمه حکایت های کیدلوف روسی PAGEREF _Toc2418975 \h 1613-7-2-4 . لینا کیلانی و آثار ارزشمند او برای کودکان PAGEREF _Toc2418976 \h 1623-7-2-5 . جرجیس شلحت مترجم حکایت های اسقف فنلون PAGEREF _Toc2418977 \h 1633-8 . تحول در نویسندگی ادبیات عرب سوریه PAGEREF _Toc2418978 \h 1673-9 . نقش مراکز انتشاراتی اثر گذار در توسعه ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418979 \h 1714. سیر تاریخی ادبیات کودک در عراق PAGEREF _Toc2418980 \h 1754-1 . بیانگذاران ادبیات کودک در عراق PAGEREF _Toc2418981 \h 1784-1-1 . نمونه ی شعر از احمد حقی حلی PAGEREF _Toc2418982 \h 1814- 2 . شعر کودکان در کشور عراق PAGEREF _Toc2418983 \h 1814-3. داستان های کودکانه در کشور عراق PAGEREF _Toc2418984 \h 1844-3-1 . نمونه ای از داستان ذکری لعیبی PAGEREF _Toc2418985 \h 1864-4 . نمایش کودکانه در کشور عراق PAGEREF _Toc2418986 \h 1894-5 . مطبوعات کودکان در کشور عراق PAGEREF _Toc2418987 \h 1904-5-1 . نمونه شعر از یاسین نبیل PAGEREF _Toc2418988 \h 1944-6. لغت نامه ها و دایره المعارف خاص کودکان PAGEREF _Toc2418989 \h 1974-7 . نقش مراکز انتشاراتی در توسعه ادبیات کودک PAGEREF _Toc2418990 \h 1974-8 . ترانه های کودکانه PAGEREF _Toc2418991 \h 1984-9 . ادبیات کودک در عراق ، تجربه ای بدون مطالعه دقیق و برنامه ریزی صحیح PAGEREF _Toc2418992 \h 2004-9-1 . تدریس کتب مدارس PAGEREF _Toc2418993 \h 2024-9-2 . از بین بردن درک و خیال کودک عراقی PAGEREF _Toc2418994 \h 2034-10 . نتیجه فصل PAGEREF _Toc2418995 \h 205نتیجه گیری PAGEREF _Toc2418996 \h 209الف . منابع فارسی PAGEREF _Toc2418997 \h 213ب . منابع عربی PAGEREF _Toc2418998 \h 213 الف ) مقدمه ب) تعریف مسأله و بیان سؤال های اصلی تحقیق ادبیات کودک شاخه ای جدید از ادبیات است که جهت ارتقای رشد شخصیت و پرورش قوای ذهنی و باروری استعدادهای بالقوه کودک و به فعلیت رساندن آنها نقش کلیدی دارد . جهت تحقق این امر ، عرضه مفاهیم و تعالیم مورد نظر در قالب عباراتی ساده و در عین حال جذاب و متناسب با درک و فهم کودک و رعایت شرایط سنی و قوای ذهنی او حائز اهمیت است . ضمن اینکه ارائه اهداف ادبیات کودک به روش های مختلف و متنوع و بکارگیری خلاقیت و ابداع و ابتکار از مهمترین عوامل موفقیت در ایجاد رابطه با کودک و القای معارف به قلب و جان او و نیل اهداف مورد نظر خانواده و مربیان می باشد . قصه ، شعر ، موسیقی ، نمایش ، تئاتر و سینما و سپس روزنامه ، مجله و تألیف کتب خاص کودکان و ایجاد تنوع و نوآوری در مؤلفات و آثار خاص کودکان ما را در رسیدن به اهداف خود یاری می دهد . کشورهای اروپایی و بخصوص فرانسه از دیرباز به اهمیت وجود ادبیاتی خاص کودک و توجه و عنایت ویژه به این قشر از افراد که خود متولیان امور فردای جامعه خواهند بود ، پی برده و در این زمینه ضمن اقدام به موقع ، آثار ارزنده و متنوعی برای کودکان خود و مردان فردای جامعه خود فراهم آوردند . همچون سایر کشورهای جهان ، کشورهای عربی نیز در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم با این نوع ادبیات آشنا شدند . و در این میان کشور مصر با ترجمه آثار ادیبان فرانسه پیشتاز سایر کشورهای عربی بوده است . شروع این نوع ادبیات در کشورهای عربی و بخصوص مصر و سوریه و عراق به شکل ترجمه آثار ادیبان مشهور فرانسوی و اقتباس و الگو برداری از آثار آنان بوده است. علاوه بر آن در بدو امر ، این ادبیات فقط مخصوص کودکان دانش آموز بوده و در قالب مطالب آموزشی و تعلیمی در کتب درسی دانش آموزان خردسال ارائه می شد و اغلب محتوای آن را مطالب دینی و تربیتی تشکیل می داد . از پیشگامان ادبیات کودک در کشورهای عربی می توان به نقش ارزنده کامل کیلانی ، محمد هراوی ، احمد شوقی ، محمد عثمان جلال اشاره نمود . با گسترش و پیشرفت و تکامل ادبیات کودک در کشورهای عربی بویژه در مصر و عراق و سوریه و با توجه به وسعت زبان عربی و نبوغ ادیبانی همچون زکریاتامر ، رزق الله حسون سلیمان عیسی و معروف رصافی ، ادبیات کودک از محدوده شعر و داستان و انحصار کتب درسی ، خارج شد و فعالیت های مختلفی در زمینه های ترانه ، تئاتر ، طنز ، و مجلات و روزنامه های تخصصی و تألیف و انتشار کتب خاص کودک در تنوع و تعداد زیاد صورت گرفت . کشورهای عربی و اسلامی سالیان درازی از این امر غفلت نموده و اهتمام قابل ملاحظه ای به کودک و ادبیات خاص آنها از خودشان نداده اند . سرانجام پس از سال ها غفلت و بی توجهی با باز شدن پای شخصیت های علمی و ادبی به کشورهای اروپایی جهت ادامه تحصیل و نیز با تغییر نگرش و دیدگاه های این افراد پس از آشنایی با ادبیات کشورهای پیشرفته و مترقی و مشاهده آثار و فعالیت های آنان و اقتباس از آنها ، ادبیات در کشورهای عربی را بوجود آوردند . در این اثر سعی شده به بررسی تاریخچه و پیشینه ادبیات کودک در کشورهای عربی بویژه مصر ، سوریه و عراق پرداخته شود و با اشاره به تحول و پیشرفت ادبیات کودک در این کشورها ، به اهم فعالیت ها و آثار ادیبان و مربیان و فعالان در این زمینه پرداخته و اولین فعالان ادبیات کودک و بنیانگذاران آن در مصر ، سوریه و عراق و نمونه ای از آثار آنها معرفی نماید . و در نهایت با توجه به اهمیت دوران کودکی و نقش آن در تربیت کودک و شکوفایی استعدادها و باورهای توانمندی های او ، از جوامع اسلامی و عربی و بخصوص کشورهای مذکور انتظار می رود جهت تألیف و تدوین و خلق آثار و خاص کودک و بکارگیری خلاقیت و نوآوری و بالا بردن تعداد مؤلفات ، بیش از بیش به کودک بهاء داده شود و آثار خود را در این زمینه به حد وفور برساند به طوریکه در تمام نقاط در دسترس کودکان قرار گیرند . در این راستا سعی شده است که به سؤالات زیر و سؤال های مشابه در این زمینه پاسخ داده شود : 1- شکل گیری ادبیات کودک در سه کشور مصر ، سوریه و عراق چگونه بوده است؟ 2- در این کشورها ، در زمینه ادبیات کودک به چه موضوع هایی پرداخته شده است ؟ 3- آیا آثار و فعالیت های موجود در زمینه ادبیات کودک در این کشور همه جانبه بوده است ؟ 4- آیا ادبیات کودک این سه کشور، خلاقیت ، ابداع و نوآوری به چشم می خورد ؟ پ) اهداف تحقیق هدف از بیان چنین پژوهشی بیان اهمیت ادبیات کودک و دوران کودکی و ضرورت انجام کارهایی در این زمینه و تشویق و ترغیب به فعالیت در این حیطه است . و علاوه بر آن نواقص و کمبودها دانش پژوهان و ادیبان را مجاب می کند و جهت پر کردن خلاء موجود و تهیه منابع گرانبها و مبتنی بر تحقیق های جامع و مطالعه دقیق و صحیح ، آثاری ارزشمند را جهت استفاده دانشجویان و مربیان و پاسخگویی به نیازهای قشر فرهنگی و ادبی جامعه قرار دهد. ت) روش تحقیق در این پژوهش ادبی – علمی سعی شده که سیر تاریخی ادبیات کودک سه کشور مصر ، سوریه و عراق را مورد بررسی قرار گیرد ؛ بنابراین مطالب این پژوهش در چهار فصل بیان می شوند ؛ در فصل اول آن به تعریف ادبیات کودک و انواع آن و معرفی دوران کودکی و اهمیت آن پرداخته می شود و ضرورت ایجاد ادبیاتی خاص آنها که از طریق بازی و سرگرمی و با استفاده از هنر و ادبیات ، باعث شکل گیری شخصیت و پرورش قوای ذهنی آن ها در به فعلیت رساندن استعدادهای بالقوه ی آن ها کمک نماید . در فصل دوم به سیر تاریخی ادبیات کودک در مصر ، زمان و چگونگی شکل گیری آن اشاره می شود و پیشگامان این نوع ادبیات در مصر و آثار ارزنده ای که از خود بر جای گذاشتند را مورد بررسی قرار می دهد . در فصل سوم ادبیات کودک در سوریه ، زمان پیدایش آن ، ادیبان و فعالان در این زمینه و هم چنین آثار هنری و ادبی آنان برای کودکان سوریه سخن به میان می آید . فصل چهارم و پایانی این پژوهش شامل نگاهی کلی در زمینه ادبیات کودک کشور عراق و تمام جوانب و مسائل مربوط به آن می باشد و به بارزترین فعالان و چهره های شاخص و آثاری که تألیف و تدوین نموده اند و به فراز و نشیبی که این نوع ادبیات در مسیر پیدایش تا به مرحله تکامل پیش روی خود دید اشاره می شود . در تهیه این اثر روش کتابخانه ای با مراجعه به سایت ها و وبلاگ ها و یادداشت برداری از آن ها و فیش برداری و در نهایت جمع آوری معلومات و دسته بندی نوشته های خود در قالب فصول و عناوین اصلی و فرعی به کار رفته است . ث) ضرورت انجام تحقیق فرهنگ غنی اسلام و آیات و روایات و در کنار آن ها نظریه های روان شناختی و جامعه شناختی همه بیانگر اهمیت دوران کودکی و ضرورت بهاء دادن به آن و میزان ثبات و رسوخ تعالیم در این دوران حساس و مهم است . سرار کشور های جهان بخصوص کشورهای مترقی و پیشرفته فعالیت ها ارزنده و چشمگیری در زمینه ادبیات کودک و با بکارگیری هنرو طبع عالی و ذوق سلیم گام های بلندی در استفاده هر چه بیشتر از این دوران و ارائه آداب و تعالیم بیشتر به کودکان برداشته اند. کشورهای اسلامی و عربی و از جمله مصر، سوریه و عراق و نیز هر چند با تأخیر و فراز و نشیب های فراوان ، فعالیت ها و اقداماتی در زمینه ادبیات کودک داشته و آثار قابل توجهی خلق نموده اند . حال با توجه به اهمیت دوران کودکی و ضرورت بهاء دادن به کودکان ما که سکانداران آینده جامعه اند جهت آشنایی با ادبیات کودک این کشورها و معرفی فعالان در این زمینه و آثار و منابعی در دسترس محققان و پژوهشگران و دانشجویان وجود داشته باشد .باید گامهای محکم و بلندی برداشت بیش از آنچه تا کنون برداشته شده و آثار و منابعی در دسترس محققان و پژوهشگران و دانشجویان وجود داشته باشد . با توجه به عدم وفور منابعی مشابه اقدام با انجام چنین پژوهش های علمی مبتنی بر اسناد و مدارک موثق و دال بر پیشینه تاریخی و سیر تکاملی ادبیات کودک در این کشورها ضروری به نظر می رسد . در این پژوهش نگارنده علاوه بر تلاش در جهت تألیف اثری نو و در بردارنده هر آنچه مورد نیاز مربیان و محققان باشد ، دانشجویان و ادیبان و پژوهشگران گرامی را به اهتمام در خلق چنین آثاری و فعالیت بیشتر در زمینه ادبیات کودک کشورهای عربی و اسلامی دعوت می نماید . ج) سابقه و پیشینه تحقیق در زمینه ادبیات کودک در سه کشور مصر ، سوریه ، عراق به تقلید از کشورهای اروپایی و بخصوص فرانسه کارهایی انجام شده که غالبا الهام گررفته از آثار ادیبان کشورهای پیشرفته و ترجمه آن آثار یا الگو گرفته و یا اقتباسی از آن هست . اما به ندرت آثاری مبتنی بر فرهنگ غنی اسلامی و ادبیات وسیع عرب نیز یافت می شود که مؤلف در آنها افسانه ها و حکایت های محلی و سنتی را در کنار تجربه مربیان و رأی صاحبنظران قرار داده و اثری مستقل و دارای خلاقیت و نوآوری بوجود آورده است . علاوه بر آثار فوق الذکر ، فعالیت های اعم از پژوهش و تحقیق و گاه پایان نامه هایی در این زمینه تهیه و تدوین شده اما تعداد و کمیت آثار موجود در این زمینه به آن حد نیست که بتوان گفت به حد وفور وجود داشته و در صورت نیاز به راحتی در دسترس مربیان و دانشجویان و محققین و پژوهشگران قرار گیرد . از اهم تألیفات در این زمینه می توان به برخی روزنامه ها و مجلات پرتیراژ عربی و کتبی از مؤلفین بنام و صاحب آوازه همچون کتاب « أدب الأطفال ، أهدافه و سماته» اثر محمد حسن بریغش ، کتاب « حول ادب الأطفال » مصطفی الجوینی ، «الوجه الضائع درسات عن ادب الأطفل » اثر عبدالعزیز مقالح ، « قصص الأطفال و مسرحهم » اثر محمد حسن عبدالله ، « ادب الأطفال : دراسه و تطبیق » اثر عبدالفتاح ابو معال ، « ادب الأطفال بین احمد شوقی و عثمان جلال » اثر احمد زلط و... اشاره کرد . 1. نگاهی به ادبیات کودکان ادبیات کودک تنها قصه یا حکایت منثور و منظوم نیست بلکه همه معارف انسانی را در بر می گیرد. هر آنچه برای کودک نوشته می شود خواه قصه یا نمایشنامه ، مطالب و معارف علمی، سوال و توضیح در کتاب ها یا مجله ها یا برنامه های رادیویی یا تلویزیونی و غیره ، همه آنها مواردی هستند که خمیرمایه‌ی ادبیات کودک را تشکیل می دهند. تعاریف ادبیات کودک با توجه به چارچوب موضوع استنادی که پژوهشگر از آن وارد می شود و با توجه به محیط و جامعه ای که تعریف در آن گنجانده می شود متعدد است. از جمله‌ تعاریف اینکه ؛ « ادبیات کودک همان ابداع ادبی ویژه‌ی کودکان است. و در تمام مراحل کودکی به ویژه در سن طفولیت تا پایان کودکی دیررس با آنها همراه است ؛ که مقصود همان ، کارهای هنری است که از طریق ابزارهای ارتباطی مختلف که مشتمل بر فکر و خیال و بیانگر احساسات و عواطف و دارای بیانی منظوم و منثور از فنون ادبی می باشد که همسو با سطح درک و فهم تربیتی مختلف آنها به کودکان منتقل می شوند .» 1-1 . کودک و دوران کودکی کودکی بخش ممتد از عمر انسان است که از بدو تولد تا سالهایی که شخص اعتماد به نفس کامل پیدا می کند امتداد دارد. آخرین قانون مصری برای کودکان با توجه به آخرین اعلام جهانی حقوق کودک، صادره از دولت های متحد، کودکی را اینگونه مشخص کرده است ، «پایان مرحله کودکی سن 18 سالگی است، یعنی سن ورود به مرحله جوانی است ، و دوره بلوغ، دوره ی اول از مرحله جوانی است» و مفهوم طفل در قرآن کریم عبارت از: ولادت صبی تا وقتیکه به مرحله احتلام برسد. خداوند می فرماید : « وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا » و از نطفه ها آنچه به مشیّت ما تعلق می گیرد در رحم ها قرار می دهیم تا به وقت معین طفلی (چون گوهر) از رحم بیرون آوریم. خداوند تبارک و تعالی می فرماید: « هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلًا» او همان كسى است كه شما را از خاك آفريد سپس از نطفه‏اى ،آنگاه از خون بسته و بعد شما را [به صورت] كودكى برمى‏آورد تا به كمال قوت خود برسيد. و نیز خدای عزوجل می فرماید: « وَ إِذَا بَلَغَ الْطْفَلُ مِنکُمُ الْحُلُمَ فَلْیَسْتْأذِنُواْ کَمَا اسْتَذَنَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ لذلِکَ یُبَینِ‏ُّ اللَّهُ لَکُمْ ءَایَتِهِ وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» و چون كودكان شما به [سن] بلوغ رسيدند بايد از شما كسب اجازه كنند همان گونه آنانكه پيش از ايشان بودند كسب اجازه كردند خدا آيات خود را اين گونه براى شما بيان مى‏دارد و خدا داناى حکیم است. 1-1-1 . اهمّیّت و جایگاه دوره ی کودکی مرحله کودکی یکی از مهمترین و حساس ترین مراحل عمر آدمی است ، دارای خصوصیات و ویژگی های خاصی است که آن را از سایر مراحل عمر متمایز می سازد و می- توان آن را پایه و اساس بقیه‌ی مراحل عمر دانست ؛ به عنوان مثال در این مرحله استعدادهای آدمی شکوفا می شود و قدرت تصمیم گیری او شکل می گیرد ، نیز احساسات و قابلیت های او در تعامل با زندگی بروز می کند. همچنین در این مرحله است که شخصیت آدمی ساخته می شود تا در آینده بعنوان یک جزء ثابت تا پایان عمر همراه آدمی باشد. « بیشتر تحقیقات به این مطلب اشاره دارد که تکوین شخصیت انسان ها در 5 یا 6 سال ابتدایی عمر شکل می گیرد. » و کودک مانند زمین خالی و حاصل خیزی که هر آنچه را که بخواهیم می توانیم در آن بکاریم. آن زمین خالی و حاصلخیز اگر مورد توجه و رسیدگی قرار گیرد و دست های پاک و زحمتکش عهده دار آن باشد مانند درخت نیکو ثمر، پربار، مفید واقع خواهد شد و اگر از خدمات و رسیدگی مطلوب و مناسب محروم ماند و دست های پلید و آلوده به شر متولی آن گردد ، همچون درخت خبیث بد ثمر و بی حاصل خواهد شد . 1-1-2 . دیدگاه اسلام به کودک اسلام به مرحله کودکی توجه خاصی نموده است ، و این توجه از ابتدای کودکی شروع می شود و تا پایان عمر انسان امتداد می یابد. پیامبر اکرم (ص) نسبت به انتخاب آغوش مناسب جهت تربیت کودک و محیطی که کودک در آن پرورش می یابد ، بسیار توصیه می- نمود . و می فرماید: « زنانی را برای نطفه های خویش انتخاب کنید که مناسب باشند ؛ زیرا زنان، فرزندانی مانند برادران و خواهرانشان به دنیا می آورند.» همچنین اسلام به مرحله شیردهی کودک و مواظبت از او قوانین خاصی طراحی نموده و حقوقی را بر عهده والدین و برادران و نزدیکان کودک نهاده است . و از آنان خواهد تا فرزندان خویش را به بهترین شکل تربیت نماید. مثلا خداوند در قرآن کریم شیوه صحیح تربیت کودک را به شکل بسیار دقیق بیان می نماید. در این آیه ، خداوند شیردهی و تربیت کودک را با مسأله تقوی و ترس از خدا می داند . پیامبر اکرم(ص) نیز در باب تربیت فرزند و احترام به او می فرماید: « من لم یرحم صغیرنا و یعرف حق کبیرنا فلیس منا » کسی که به کودکان رحم نکند و حقوق بزرگترها را رعایت نکند ، از ما نیست . در آیات فراوانی از قرآن کریم نیز شیوه رعایت و پاسداشت کودکان آمده است ؛ مثلاً در سوره اسراء آیه 3 می فرماید: « وَلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلاقٍ » و کودکان خود را بخاطر فقر تنگدستی نکشید. در هیچ فرهنگ جهانی به اندازه دین مبین اسلام به تربیت و پرورش کودکان اهمّیّت داده نشده است. زیرا اسلام بر دوران جنینی و شیردهی بسیار تأکید کرده است. « و این مرحله را حساس ترین مرحله دوران زندگی می داند. سازمان ملل بعنوان نماینده جامعه جهانی تنها در تاریخ 20/11/1959 حقوق کودک را بعنوان یک قانون جهانی ارائه نمود.» دین اسلام صدها سال قبل از آن ریزترین حقوق کودکان را ملاحظه نموده بود و دراین زمینه از تمام مکاتب تربیتی و فلسفی که در بخش تربیت کودکان فعالیت می کنند پیشی گرفته است . در مکتب اسلام کتاب های زیادی به منظور تأکید و سفارش پیامبر(ص) اسلام در بحث تربیت کودکان به رشته تحریر درآمده است . در اینجا هم لازم است به تعدادی از کتاب‌هایی که توسط اندیشمندان اسلامی در زمینه تربیت کودکان به رشته تحریر در آمده است اشاره کنیم. از آن جمله: «احیاء علوم الدین و أیّها الطفل (ای کودک) از امام محمد غزالی ، جامع بیان العلم و فضله از ابن عبد البر، تحفه المورود بأحکام المولود از ابن قیم جوزیه ، جامع احکام الصغار از محمد بن محمد الأسروشی(4 جلد) ، تدبیر الحبالی و الأطفال و الصبیان از بلدی احمد ، انباء نجبا و الأبناء از ابن ظفر مغربی مکی ، العقد لفرید از ابن عبد ربه ، آداب المعلمین از ابن سحنون ، تذکره السامع و المتعلم فی آداب العالم و المتعلم از ابن جماعه الکنانی ، مقدمه ابن خلدون ، اللؤلؤ والتنظیم فی روم التعلم و التعلیم از زکریای انصاری ، بیان مساله وقف الاولاد از شمس الدین احمد بن سلیمان ، رساله فی احکام اطفال المسلمین از جلال الدین سیوطی ، سیاسة الصبیان و تدبیرهم از ابن جزار، کتاب العیال از حافظ ابن ابی الدنیا ، تحریر المقال فی آداب واحکام و فوائد یحتاج الیها مؤدبو الاطفال از احمد ابن محمد هیثمی ، تذکره الآباء از ابن عدیم حلبی ، تأدیب الناشئین بأدب الدنیا والدین از ابن عبد ربه . » « ادبیات کودک نزد تمامی ملتها ارتباط تنگاتنگی با تربیت کودکان دارد ؛ زیرا هدف اصلی تربیت از هدایت و رشد جسمی ، عاطفی ، عقلی و اجتماعی افراد است. در دین مبین اسلام ، اساس تربیت بر محور اعتقاد به خداوند و عبودیت او می چرخد. بر خلاف فلسفه های تربیتی جدید که هیچگونه سنخیتی با عقیده و مذهب نداشته و تنها بر اساس اکتشافات علمی متبنی است. این تربیت جدید بخصوص در جهان غرب جز حیرت و گمراهی چیزی بهمراه نداشته است . به همین خاطر دین اسلام عقیده الهی و بنای شخصیت اسلامی را سرلوحه تربیت قرار می دهد.» 1-2 . تعریف ادبیات کودک پیدایش ادبیات کودک پیشینه ای طولانی دارد و به پیدایش انسان بر زمین باز می گردد ، آن هنگام که مادران قبل از خواب کودکان ، حکایتی را تعریف می نمودند و گهواره ی آن ها را با خواندن ترانه ها و کلمات زیبا تکان می دادند ، و این در واقع ادبیاتی جالب اما به شکلی غیر مدوّن بود. این حالت ادبیات کودک ادامه پیدا کرد تا اینکه در اواخر قرن گذشته و قرن معاصر شناخته شد. و همان ادبیات آینده پسند زندگی و سرشار از آرزوهای درخشان است که بیانگر همه انسانیت خواهد بود. . » در حال حاضر ادبیات کودک نقطه آغاز جهش تمدنی بزرگ است . جوامع دنیای معاصر سعی می کنند با همه‌ی ابزارها و روش هایی که در اختیار دارند از این ادبیاتِ نوظهور و ریشه دار بهره مند گردند. 1-3 . اصطلاح ادبیات کودک « ادبیات کودک از اصطلاحاتی است که در آن اختلاف قابل ملاحظه ای وجود ندارد . و معمولا به ادبیاتی گفته می شود که مخصوص کودکان بوده و احساسات و شعور متناسب آنها و کارهای هنری که از طریق وسایل ارتباطی مختلف به آنان آموخته می شود را بیان می کند. همچنین کارهایی که افکار و تخیلات کودک را شامل می شود، نیز در بر می گیرد. » «عده ای حجم ادبیات کودکان را وسیع تر می بینند و معنای عمومی آن را شامل هر محصول عقلی مدون در کتاب های مخصوص کودکان در همه فروع و شناخت می دانند ، و معنای خاص آن هر کلام خوبی مانند شعر یا نثر، شفاهی یا کتبی که حتی در کتاب های درسی باشد ، در وجود کودکان لذّت هنری ایجاد می کند ، اطلاق می شود .» «ادبیات کودک از نظر اسلامی ، گرایشی جدید در ادبیات عرب است. و به دنبال تأسیس جمعیت ادبیات جهانی اسلام در اوایل سده اخیر آوازه اش بر سر زبان ها افتاد. و در اواخر دهه ی گذشته گسترش یافت. پایگاه آن پاکستان ، و دارای رشته های اصلی در مصر و ریاض می باشد.» نتیجه می گیریم در حوزه داستانی لازم و ضروری نیست که قصه از تاریخ اسلام یا فرهنگ آن غنی باشد تا اسلامی به حساب آید ؛ مهم آن است که حامل ارزش ها و تلقین ها و نمادهای اسلامی باشد تا از خلال آن به رویدادها ، محاوره ها و قواعد قصه دعوت کند. بنابراین در بعضی از کتاب های کودکان و ادبیات آنها معانی انسانی شریف و اصول متعالی وجود دارد و به آن جهت ، قصه های اسلامی نام گذاری شده اند . « اما ادبیات اسلامی کودک همان ادبیات کودک است که با قصد و هدف اسلامی برای کودکان جهان نوشته می شود. و کودکان را از آنچه با اصول اسلام و تعالیم و اهداف آن ناسازگار است ، پاک می گرداند ؛ مثلاً خرافه ها و اسطوره هایی را که مبنی بر قدرت خرق عادت باشند و وجود خارجی ندارند از میان این ادبیات پاک می گرداند و به توضیح آنچه خداوند حلال گردانیده می پردازد. این ادبیات به منظور آگاهی کودکان و تأکید بر آنچه خداوند عزوجل حرام کرده ، سعی می کند تا کودکان جوانب و زیان های محرمات را بدانند و از آنها خودداری نمایند . همانگونه که این ادبیات تصویری کلی از زندگی مسلمانان حقیقی ارائه می دهد. و بخش اعظم اخلاق ، ویژگی ها ، عادت ها آداب و رسوم اسلامی ناب را بیان می کند.» « یکی از وظایف ادبیات ابداع و نوآوری است . نوشته های موجود در کتاب ها که حاصل فعالیت عقل آدمی است یکی از نمادهای رایج و از تعاریف عام ادبیات در دوران قدیم ( قرن اول تا سوم هجری) است. اما ادبیات به معنای خاص عبارت از سخنی نیکو که به هنگام خطابه ایراد می گردد و علاوه برمعنای اخلاقی، لذتی هنری به وجود می آورد. در مورد ادبیات دست نوشته ها و کتاب هایی نگارش و تدوین شده است. و اشعاری سروده شده که به اصطلاحات و تعاریف ادبیات پرداخته است ؛ مثلاً شاعر معروف «سهم بن حنظله» در این باره می گوید : لا یمنع الناس منی ما اردت و لا اعطیهموا ما ارادوا حسن ذا ادبا» « مردم مانع دستیابی من به خواسته هایم نمی شوند و آنچه را آنان می خواهند ، من به آنها نمی دهم.» یعنی ادبیات نفس آدمی را تهذیب می کند و به زیبایی ، وجدان آدمی را مورد خطاب قرار می دهد. ادبیات و درکنار آن علوم و معارف انسانی دیگر که با احساس و وجدان آدمی سروکار دارند فراتر ازآنند که در محدوده ماده و جسم بگنجند و هیچ گاه نمی توان برای آنها تعریف جامع و مانعی یافت و تنها راه شناخت آنها احساس و ادراک آدمی است نه عقل و منطق و قاعده و قانون. از مطالب فوق برداشت می شود که آنچه در مورد ادبیات می توان گفت این است که ادبیات علاوه بر آنکه یکی از مهمترین هنرهای بیانی زیبا در علوم زبانی است خود دانشی با اصول و قواعد و مکاتب و اهداف خاص می باشد. البته ادبیات بدون بکارگیری زبان ، وجود خاصی ندارد. زیرا زبان وسیله‌ای ضروری جهت بیان افکار و احساسات آدمی می باشد. « ادبیات کودک زیر شاخه ی جدیدی از شاخه های ادبیات رفیع و متعالی و دارای ویژگی هایی خاص است که آن را از ادبیات بزرگسالان متمایز می سازد. ضمن اینکه هر کدام ازآنها، مشتمل بر یکسری آثار هنری هستند که در ساختار و محتوا مشترک می باشند. و در نهایت ادبیات به عنوان هنر ابداعی و نوگرا از طریق بیانی ادبی نقش موثری در بروز ارزش هایی همچون حقیقت ، خوبی و زیبایی دارد. » اکنون ناقدین در تلاشند تا ادبیات کودک که نوع جدیدی از ادبیات است را از لحاظ ویژگی های ذاتی، منابع ، مقاصد ، خواسته ها و اهداف آن مورد بررسی دقیق قرار دهند تا برای این ادبیات نوپا حد و مرزهایی تعیین کنند و اختلاف نظری که در میان موسسات و ارگان ها و اشخاص وجود دارد را بپذیرند و البته بار این مسولئیت بر دوش ادبا ، مربیان و اصحاب رسانه است. ادبیات کودک ، جزئی از ادبیات عام وگسترده است و همه تعاریفی که بر ادبیات وارد می شود نیز بر آن منطبق می‌گردد. جز اینکه ادبیات کودک با ویژگی خاص خود ، گروهی مشخص از جامعه که همان کودکان و خردسالان هستند را مخاطب قرار می دهد. و با این خصوصیت از فروع و شاخه های ادبیات متمایز می گردد. و به تبع اختلاف سطح فکر و اندیشه، درک و فهم ، تجربه ، سن و سال از نظر کمی و کیفی با ادبیات بزرگسالان تفاوت پیدا می کند. در این است که جنس ادبیات در داستان های بومی ، محلی و همچنین سنتی ، کودکانه است اختلاف نظری وجود ندارد که طی هزاران سال برای کودکان یک قوم (ملت) بازگو می- شود و بر عاطفه و تخیل آنها احاطه می یابد. از جریان عمومی تخیل و تفکر (خیال و فکر) و ادراک آن قوم جدا نبوده است و داستان های کودکانه ، انعکاسی ادبی از خصائص روحی آن قوم است که بزرگسالان آنها را بوجود آورده اند. مسأله مایه امیدواری این است که ادبیات کودک در کشورهای عربی رو به رشد و توسعه است و تلاش و تاکید ادبا در برخورداری متون ادبی از ارزش های متعالی اخلاق ، مسأله ‌ی دیگریست که امیدواری را به حداکثر می رساند. ادبیات کودک در آموزش و فراگیری کودک بسیار مهم است. زیرا بطور مستقیم و غیرمستقیم در رشد عقلانی و عاطفی کودک مؤثر است. و از آنجا که کودک در این مرحله به آسانی تحت تاثیر هنر و ادبیات قرار می گیرد و روح او همچون صفحه‌ای سفید ، که می توان هر نقشی را در آن ایجاد نمود ، لذا می توان خواسته های متعالی و اهداف خود را به کودک القا کنیم و البته عقل کودک در این مرحله خام بوده و می توانیم آن را به هر شکلی که بخواهیم در بیاوریم . « از مهم ترین مواردی که ادبیات کودک را از دیگر انواع ادبیات مشخص و متمایز می- سازد این است که علوم و معارف را به شکلی ادبی عرضه می کند. و در معرفی راه ها و روش های آموزش و شناخت نمایان می گردد. و ضمن اینکه بر نحوه و کیفیت عرضه آموزش به فراگیر بسیار دقت می کند ، چگونگی پذیرش و الهام بخشی به آن را از طریق متن منظوم یا منثور با روشی آسان مورد توجه مخاطب قرار می دهد.» همچنین احساس علاقه را در روحیه‌ی کودک بکارد . و به پیوند مبتنی بر محبت با افراد پیرامون خود در کودک استحکام بخشد. و مهمتر از آن حس استقلال فکر و اندیشه را در کودک بنیان نهد. بطوری که این احساس استقلال کودک را در عین نگرش هدفدار ، به غلبه بر مشکلات فرا خواند. نگرشی که کودک دریابد ، که باید با دیگران همکاری و ارتباط داشته باشد. و اگر از ضرورت حس استقلال شخصیتی بگذریم به اهمیت این نکته پی می بریم که کودک باید به فعالیت هایی بپردازد. شخصیت او را که در کارهایش به او کمک کند و او را به موفقیت برساند. و آرام آرام بسازد. هیچ کس مدعی این نیست که همه این اهداف و انتظارات در یک متن یا یک شعر و سرود برآورده شوند ، اما همین کفایت می‌کند که نویسنده ادبیات کودک ، موضوع و هدف خود را پیش روی خود قرار دهد و برمبنای آن اقدام به نگرش متن نماید. تا متن را به عالم و ادبیات کودک نزدیک و نزدیک تر کند. و با متن ادبی با کیفیت و زبان نوشتاری زیبا ، کودک را به احساسی قشنگ نایل گرداند. و در آن احساس زیبایی به وجود آورد. و او را سرشار از تجربه های مفید گرداند. هیچ متنی خالی از مضمون و محتوا (پیام ) نیست. و چه بسا محتوای متن آنگونه که خوشایند برخی طرفداران نوگرایی در ادبیات کودک هست ، نباشد اما گاه ممکن است که در یک متن ادبی کودکانه ، یک یا چند شخصیت وجود داشته باشند که کودک مجذوب آنها شود و یا ممکن است یک پیام اخلاقی معینی باشد که کودک شیفته‌ی آن گردد و یا اینکه متن وسیله ای برای دانش افزایی کودک یا افزودن گنجینه لغوی و علمی وی باشد.» در واقع می توان گفت که ادبیات کودک همچون انواع ادبی و هنرهای دیگر از دیر باز شکل مشخصی داشته که با ویژگی ها و فرهنگ ‌زمانه و نیز با خصوصیات هرجامعه و آداب و رسوم و طرز فکر آن جوامع مطابقت داشته است. 1-4. دیدگاه های متفاوت درباره ادبیات کودک واژه ادبیات هنوز نتوانسته است تعریفی را بیابد که مورد اتفاق همه صاحب نظران باشد چرا که هر یک از پژوهشگران از زاویه دید خود بدان نگریسته اند . « عده ای آن را پدیده اجتماعی برشمرده و معتقدند که از پدیده های اجتماعی نمی شود تعریف درستی به دست داد شاید یکی از جامع ترین تعاریف از ادبیات این باشد که بگوییم مجموعه نمادهای هنری هر قوم که در قالب کلام درآمده است ، ادبیات آن قوم یا ملت به شمار می رود و به همین سبب تا حد زیادی به فرهنگ سازنده آن تعلق دارد ، یعنی منعکس کننده افکار و عقاید ومسائل قومی است که پدید آورنده ی آن باشد . « یا به تعریف دیگر ادبیات مجموعه ی عکس العمل های آدمیان در برابر عوامل درونی و بیرونی که به صورت کلام همراه با تخیل و عاطفه درآمده و هدفش سعادت آدمی است .» « در فرهنگ بزرگ سخن درباره تعریف ادبیات می خوانیم : 1- مجموعه آثار مکتوب که نمایانگر بازتاب های عاطفی همچون غم وشادی و مانند آنها بوده و به شیوه هنری در قالب شعر ، داستان ، نمایشنامه ، شرح حال ، مقاله و . . . درآمده باشد . 2- بخشی از علوم انسانی شامل دانش هایی چون لغت ، صرف و نحو ، معانی و بیان ، عروض و قافیه ، شعر شناسی و مانند آنها . 3- مجموعه نوشته هایی درباره موضوعی مشخص مانند ادبیات جنگ .» « علی اکبر شعاری نژاد » مؤلف کتاب « ادبیات کودک و نوجوانان » ادبیات را چنین تعریف می کند : « ادبیات یا ادب به طور کلی عبارت از چگونگی تعبیر و بیان احساسات و عواطف و افکار به وسیله کلمات در اشکال و صورت های مختلف از قبیل انشاء و خطابه . گاهی نیز ادبیات را وسیله جلوگیری از خطا در خواندن و نوشتن تعریف می کنند . هدف از ادبیات این است که شخص را در اندیشیدن ، درست گفتن ، درست خواندن و درست نوشتن یاری کند و به وی مهارت بخشد ؛ به عبارت دیگر به انسان این توانایی را ببخشد که بتواند به سهولت و سرعت با دیگران روابط کلامی برقرار کند و از تفاهم مطلوبی برخوردار شود همچنین بتواند با بیان آسان احساسات خویش و برقراری تعامل عاطفی سالم با مردم ، از سلامت روانی بهره مند شود .» با توجه به تعاریف گوناگونی که درباره مفهوم ادبیات ارائه می شود ، قطعا در مورد ادبیات کودک نیز در ارائه تعاریف توسط صاحب نظران و پژوهشگران تفاوت هایی به چشم می خورد . « در تعریفی دیگر از ادبیات کودک آمده است . « آثار فکری که مخاطب آن ها کودکان هستند در همه حوزه های دانش مانند تاریخ ، جغرافی ، علوم و تربیت و دانستنی های عمومی. همه ی این آثار به دنبال پرورش عقل کودک و برطرف کردن نیاز مبرم وی به شناخت و دانش می باشند و دائره المعارف ها و کتاب هایی با موضوعات سرگرمی و تفریح و فعالیت های علمی و تربیتی و ادبی که شامل قصه ها و نمایش نامه ها و ترانه ها و سرود ها و اشعار می باشند ، و پرورش ذهن کودک را مطمح نظر خود قرار داده اند ، نیز در حوزه ادبیات کودک قرار می گیرند . » « بنفشه حجازی » از محققان حوزه ادبیات کودک در کتابی به عنوان « ادبیات کودک و نوجوانان » معتقد است که « تعریف ادبیات کودک با تعریف ادبیات به مفهوم اعم تفات ندارد ؛ اما تفاوت بین نیازها و امکانات کودکان با بزرگسالان موجب می شود که از ادبیات کودک انتظار بیشتری وجود باشد ، چرا که برای انسانی کم تجربه بوجود می آید لذا باید عالی تر و سازنده تر باشد . وی این تفاوت ها و محدودیت را عبارت دانسته از : - محدود بودن تجربه کودکان از لحاظ نوع و وسعت و میزان تجربه - محدودیت زبان ( محدود بودن گنجینه لغات و محدود بودن زمان دقت ) - ناتوان بودن در دریافت رویدادهای مختلف در یک زمان با توجه به این محدودیت ها و نیازهایی که کودکان در سنین مختلف دارند ، شاید بتوان این تعریف را پذیرفت که هرآنچه از قبیل افسانه ، شرح حال ، مطالب علمی و ... خارج از برنامه ی درسی و آموزش مستقیم ، هنرمندانه نوشته و تنظیم شود ادبیات کودک خوانده می- شود.» بنابر این تعریف ، قطعا کتاب های آموزشی و مطالبی که جنبه ی آموزش مستقیم دارند در این گروه به شمار نخواهند آمد . «صدیقه هاشمی نسب » مؤلف کتاب « کودکان و ادبیات رسمی ایران » نیز تعریفی مشابه تعریف مذکور از ادبیات کودک ارائه کرده است . وی نیز معتقد است ادبیات کودک از لحاظ موضوع با ادبیات بزرگسالان تفاوتی ندارد و تنها وجه تمایز آن با ادبیات بزرگسالان را در تفاوت بین نیازها و امکانات کودکان با بزرگسالان برشمرده است . وی ادبیات کودک را چنین تعریف کرده است : « ادبیات کودک مجموعه نوشته ها و سرودها و گفتارهایی است که از طرف بزرگسالان جامعه برای استفاده خردسالان فراهم آمده است . از لحاظ موضوع فرقی بین ادبیات کودک و ادبیات بزرگسالان نیست و هر چه خارج از برنامه درسی و آموزشی مستقیم ، هنرمندانه نوشته و تنظیم شود ، ادبیات کودک خوانده می شود . تفاوت ادبیات کودک و بزرگسالان در تفاوت نیازها و امکانات کودکان و بزرگسالان است . تمامی آثاری که در حوزه های دانش بشری برای کودکان نوشته می شود و در آن خلّاقیّت هست ادبیات کودک می باشد . وی در این تعریف بر خلاقیت ادبیات کودک تاکید کرده است . » « علی حدیدی » از نخستین پژوهشگران حوزه ادبیات کودک در جهان عرب تنها وجه اختلاف ادبیات کودک با بزرگسالان را در گروهی برشمرده است که ادیب آنها را مخاطب قرار می دهد . « وی در تعریفی که از ادبیات کودک ارائه داده است مواد و خواستگاه آن را درست مشابه ادبیات بزرگسالان برشمرده و معتقد است که ادبیات کودک به دور از جریان کلی ادبیات به مفهوم عام شکل نگرفته ، ا و تفکیک آن از ادبیات بزرگسالان در خواستگاه و مواد و ابزار از ادبیات بزرگسالان امری نادرست می باشد .» « عبدالفتاح ابو معال » از پژوهشگران ادبیات کودک عرب نیز ادبیات کودک را بخشی از ادبیات به مفهوم اعم برشمرده است . وی نیز همانند علی حدیدی معتقد است که « ادبیات کودک و نوجوان با ادبیات بزرگسال در مواد ، ابزار و خواستگاه اشتراک دارد . وی علی رغم اذعان به این وجه تشابه معتقد است که ادبیات کودک به قشر معینی از افراد جامعه یعنی خردسالان تعلق دارد . به نظر وی آنچه در آن اختلاف نظری وجود ندارد آن است که ماده ادبی داستان های عامیانه و « فولکوریک» ادبی کودکان ، که علی رغم گذشت هزاران سال برخی از ملت ها هنوز آن را برای کودکانشان بازگو می کند ، نه تنها از علاقه به تخیل و تصویر سازی و عاطفه و اندیشه آنها جدا نبوده ، بلکه قصه های کودکان محصول تعابیر ادبی خالصی است که بزرگسالان با تکیه بر ذوق و قریحه ، آنها را ابداع کرده اند .» « هیفاء شرایحه » در کتاب « ادب الأطفال و مکاتبهم » تعریفی از ادبیات کودک ارائه داده است که مبتنی بر فرهنگ کودک می باشد و در آن رنگ و بوی کلی گرایی و شمول به چشم می خورد وی در این تعریف اذعان نموده است « ادبیات کودک شکل های متعددی به خود می گیرد و در حوزه های وسیع و گوناگونی نوشته می شود و اگر فرهنگ کودک به معنای کتاب ها و مجله هایی باشد که کودکان آنها را می خوانند و یا فیلم هایی که به تماشای آن می نشینند و یا سرودها و ترانه های تصنیف شده برای آنها باشد ، در این صورت ادبیات کودک نیز به همین مفهوم دلالت می کند . » « عبدالله ابوهیف » تعریفی متفاوت تر از سایرین از ادبیات کودک ارائه داده و در آن « بین دو مقوله بسیار مهم تمییز قائل شده است که عبارتند از : سیاق ( اسلوب) متن و سیاق تربیتی . وی مجموعه کلمات را از طبیعت ادبیات و مجموعه ارزش ها را از طبیعت تربیت و اهداف آن برشمرده است و برای بیان ویژگی های ادبیات کودک این دو مجموعه را درون زبانی درهم آمیخته تا بین ادبیات از لحاظ ادب بودن و اهداف تربیتی آن پیوند برقرار کند و بدین ترتیب بین عناصر نظری ادبیات که در موسیقی ، خیال و زبان تجلی می یابد و بین جامعه ، واقعیت و تعلیم و تربیت ارتباط برقرار کرده باشد ؛ زیرا بین این عناصر رابطه ای از نوع انسان با شرایط تاریخی حاکم بر عصرش وجود دارد و بدین صورت این فرصت را برای کودک فراهم می کند تا با آداب و رسوم و سنت های جامعه اش درآمیزد و آداب و رسوم مخصوص خود را خلق کند . » با توجه به تعاریف ارائه شده از ادبیات کودک می توان گفت محققان و دانش پژوهان هنوز به دیدگاه مشترکی درباره ماهیت ادبیات کودک دست نیافته و تعریفی مانع و جامع از آن ارائه نکرده اند و هریک از روزنه دید خود به طبیعت ادبیات به تعریف آن پرداخته اند . فهرست منابع و مآخذ الف . منابع فارسی قرآن کریم انوری ، حسن ، فرهنگ بزرگ و سخن ، تهران : انتشارات سخن ، چ اول ، (1381 هـ . ش )ایاغ ، ثریا قزل ، ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن ، تهران : انتشارات سمت ، چ اول (1383 هـ . ش ) پولادی ، کمال ، بنیادهای ادبیات کودک و نوجوان ، ، تهران : کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان ، چاپ دوم ، (1389هـ.ش ) حجازی ، بنفشه ، ادبیات کودک و نوجوانان : ویژگی ها و جنبه ها ، تهران : انتشارات روشنفکران ، چ اول ، ( 1374هـ . ش )سلاجقه ، پروین ، از این باغ شرقی : نظریه های نقد شعر کودک و نوجوان ، اسکندریه : مؤسسة الثقافة الجامعیة شعاری نژاد ، علی اکبر ، ادبیات کودک و نوجوانان ، تهران : انتشارات اطلاعات ، ( 1387 هـ .ش )علی پور ، منوچهر ، آشنایی با ادبیات کودک و نوجوانان ، تهران : رامین هاشمی نسب ، صدیقه ، کودکان و ادبیات رسمی ایران ، تهران : سروش ، چاپ اول ،( 1371 هـ . ش ) ب . منابع عربی احمد طعیمه ، رشدی ، أدب الأطفال فی مرحلة الأبتداییة : النظریة و التطبیق، القاهره : دار الفکر العربی ،1998م ) ابن حبیب ، المنمق فی أخبار قربش ، حیدر آباد ، (1982 م ) ابن عبد ربّه ، العقد الفرید ، لبنان : دار الکتب العلمیة ابومعال ، عبدالفتاح ، ادب الأطفال دراسة و تطبیق ، اردن : دار الشروق ، چ 2 ، ( 1998م )الموسی ، انورعبدالحمید ، أدب الأطفال ... فن المستقبل ، بیروت : دار النهضة العربیة ، ( 2010 م ) الموسی ، فاروق ، اللغة فی ادب الأطفال ، الوردی ، علی ، تاریخ العراق ، ج اول ، مترجم : هادی انصاری ، تهران : شرکت چاپ و نشر بین الملل ، ( 1389) ، الهیتی ، هادی نعمان ، أدب الطفل فلسفته فنونه وسائطه ، بغداد ، ( 1986م ) الهیتی ، هادی نعمان ، أدب الطفل فلسفته و فنونه وسائطه ، القاهره : الهیئة المصریة العامة للکتاب، ( 1986م ) الهیتی ، هادی نعمان ، ثقافة الأطفال ، کویت : عالم المعرفة ، ( 1998م ) الهیتی ، هادی نعمان ، صحافة الأطفال فی العراق ، وزراة الثقافة و الفنون العراقیة ، دار الرشید للنشر ، شماره 176 ، ص 143. الهيتي ، هادي نعمان ، ثقافة الأطفال ، عالم المعرفة ، العدد 133 المجلس الوطني للثقافة والفنون والآداب. الكويت 1988انقار ، محمد ، قصص الأطفال فی المغرب ، مغرب : انتشارات دانشگاهی ادبیات و علوم انسانی ، چ 1 (1998م )أبوسعد ، احمد ، أغانی ترقیص الأطفال ، بیروت : دار العلم للملایین ، ط2، ( 1982 م ) آصف ، عبد الله ، أدب الأطفال تاریخیا و واقعا من خلال المنهاج الدراسیة ، مجلة الموقف الأدبی ، العدد 422 ، حیزران (2006م ) بریغش ، محمد حسن ، ادب الأطفال اهدافه و سماته ، بیروت : مؤسسة الرسالة ،چ 2 ، ( 1996م ) جاسم جواد ، قحطان ، من اروقه الفن ... حسین قدوری ، مجله الأتحاد ، یازدهم ، (2002م )جوینی ، مصطفی الصافی ، حول أدب الأطفال ، اسکندریه : منشأة المعارف ، ( 1985م )حاتم ، دلال ، « أنظر بعيني للطفل إلى ما يحيط بي وأكتب » ، مجلة الموقف الأدبي ، العدد 208 ـ 209 ـ 210 ، دمشق ( 1988م ) حداد ، عبدالقادر ، اناشید الأطفال فی شعر عبدالقادر الحداد ، المجله العربیه ، العدد316، 2000م ،ص 16.حدیدی ، علی ، فی أدب الأطفال ، قاهره : مکتبة آنجلو المصریة ، ( 1982م ) حسن عبدالله ، محمد ، قصص الأطفال و مسرحهم ، قاهره : دارقباء ، ( 2001 م )حطیط ، فادیا ، ادب الأطفال فی لبنان ، بیروت ، دار الفکر اللبنایی ، چ1 ، ( 2001م ) حلاوة ، محمد السید ، أدب القصصی للطفل ، مضمون اجتماعی نفسی ، اسکندریه : مؤسسة الحورس الدولیة ، ( 2000 م ) حلبی ، ابن عدیم ، تذکره الآباء ( الدراری ) ، محقق : علاء عبدالوهاب محمد ، قاهره : مکتبة التوعیة الإسلامیة ، ط 1، (1984م )حمداوی ، جمیل ، ادب الأطفال فی العراق ، نشریه دیوان العرب ، اوت ، ( 2009م)حمداوی ، جمیل ، أدب الأطفال فی العراق ، مجله المثقف العربی ، ص 3 حموی ، یاقوت ، معجم البلدان ، ج1، بیروت : انتشارات الحیاء التراث العربی ، چ اول ، (1997 م )خضیر ، سعود خضیر ،المرشد التربوی لمعلمات ریاض الأطفال بدول الخلیج الفارسی ، مکتب التربیهة العربیة لدول الخلیج ، ( 1407 هـ) داوود ، انس ، أدب الأطفال فی البداء .. کانت الأنشودة ، قاهره : دار المعارف ، ( 1994م ) دسوقی ، عمر ، فی أدب الحدیث ، ج 1 ، بیروت : دار الفکر ، (1973م ) دیاب ، مفتاح محمد ، مقدمة فی ثقافة و أدب الأطفال، قاهره : دار الدولیة للنشر و التوزیع ، چ 1، ( 1995م ) روحی الفیصل ، سمر ، الشکل الفنی لقصة الأطفال فی سوریة ، دمشق : اتحاد کتاب العرب ،( 1988م )زرکلی ، خیر الدین ، الأعلام ، ج6 ، بیروت : دار العلم للملایین ، چ 6 ، (1980م ) زکریا سعید ، نقوش ، خرافات لافونتین فی أدب العربی ، اسکندریه : مؤسسه الثقافة الجامعیةزلط ، احمد ، أدب الأطفال بین احمد شوقی و عثمان جلال ،قاهره : دارالوفاء ،چ 1 ، (1994م ) زلط ، احمد ، أدب الطفولة أصوله ومفاهیمه و رواده ، سکندریه : شرکت النشر و التوزیع ، ط2، ( 1994 م ) سلوم ، فاروق ، الشعر الأطفال التربیة و الفن ، مجلة الکاتب العربی ، شماره 18 ،( 1987م )، ص 9 سوید ، محمد نور ، منهج التربیه النبویه للطفل ، جده : دار المجتمع للنشر و التوزیع ،چ 2،( 1988م ) سویلم ، احمد ، اطفالنا فی عیون الشعراء ، مصر : دارالمعارف ، ط1 ، ( 1985م ) شافعی ، دیوان الشافعی و حکمه ، محقق : محمود بیجو ، لا مطبعة ،چ1، ( 1998 م )شریحه ، هیفا ، أدب الأطفال و مکتباتهم، عمان : المطبعة الوطنیة و مکتبتها ، ط 2 ،( 1983م ) شماس ، عیسی ، أدب الأطفال بین الثقافة و التربیة ، دمشق : وزارة الثقافة ، ( 2004م ) ضیف ، شوقی ، شوقی شاعر العصر الحدیث ، قاهره : دار المعارف ، ( 1953م ) طرابیشی ، مروت محمد کامل ، مدخل الی صحافة الأطفال ، قاهره : دار الفکر العربی ، چ 1 ،( 2003م ) عبدالفتاح ، اسماعیل ، حکایات المداد لعبده خال : رؤیه نقدیه، ج3 ،جده ( 1994م ) عبدالله ، محمد حسن ، قصص الأطفال و مسرحهم ، قاهره : دار قباء ، ( 2001 م ) عثمان الصمادي ، امتنان ، زکریا تامر و القصۀ القصیرة ، عمان : المؤسسۀ العربیۀ للدراسات ، ( 1995 م) عمرو ، محمد جمال ؛ کمال حسین عبدالغافر و خالد جادالله صبح ، المدخل إلی أدب الأطفال ، اردن : دار البشیر للنشر و التوزیع ، چ1، ( 1990م ) عیسی ، سلیمان ، دیوان الاطفال ، دمشق : دار الفکر، ط1 ، ( 1999 م ) عیسی ، فوزی ، ادب الأطفال : الشعر ، مسرح الطفل ، القصة ، اسکندریه ، ( 1998م ) غباشی ، شعیب ، صحافة الأطفال فی الوطن العربی ، قاهره : عالم الکتب ، چ 1 ، ( 2003م ) فتوح ، عيسى ، أدب الأطفال في سورية : نشأته وتطوره ، ليبيا : مجلة الناشر العربي ،( 1988)فکری ، علی ، السمیر المُذَّهب ، ج 4 ، بیروت : دار الکتب العلمیه ، ( 1952م )قرانیا ، محمد ، بدایات قصة الأطفال فی سوریة ، مجلة الموقف الأدبیة ، العدد 414 ، حزیران ، (2005 م) قرانیا ، محمد ، شعر الأطفال فی سوریة ، دمشق : اتحاد کتاب العرب ، چ1 ،( 1996م ) قرانيا ، محمد ، قصائد الأطفال في سورية ، دمشق : اتحاد الكتاب العرب ، ( 2003م ) کعبی ، فاضل ، دراما الأطفال : دراسة لتجربة مسرح الأطفال فی العراق ، بغداد (2003م ) کنعان ، احمد علی ، أدب الأطفال و القیم التربویة ، دمشق : اتحاد الکتاب العرب ، ( 1999م ) کنعان ، احمد علی ، أدب الأطفال و القیم التربویة ، دمشق : دار الفکر ، ط 2 ، ( 1999م ) کیلانی ، کامل ، دیوان کامل الکیلانی ، مصر : نشر الهیئة المصریة الحاقة للکتاب کیلانی ، نجیب ؛ یوسف عبدالتواب ، ضمن کتاب عبداتواب یوسف و أدب الطفوله كيلاني ، لينا ، « ممر إلى القلب » ، مجلة الموقف الأدبي ، العدد 208 ـ 209 ـ 210 ، دمشق( 1988)محمد ، زین العابدین بن تاج العارفین ، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر ، ج 6 ، مصر: مکتبة التجاریة الکبری ، ط 1 ، 1356 هـ .ش )محمد طالب ، عمر ، شعر الأطفال فی العراق ، مجله الجامعه ، شماره 3 ، کانون الأول( 1979م )، ص 59 محمد طالب ، عمر ، قصص الأطفال فی العراق بعد ثورة تموز ، مجلة الجامعة ، شماره 3 ، کانون الأول /1979م ، ص 56-45محمدعامر ، عبدالحمید ، ادب الأطفال فی لیبا ، طرابلس : منشورات الشعبیة العامة للثقافة و الأعلام ،(2004 م )محمود الأسروش ، محمد ، جامع احکام الصغار ، محقق: عبدالحمید عبدالخالق البیزلی ، بغداد ، چ 1 (1982م )مقالح ، عبدالعزیز ، الوجه الضائع : دراسات فی أدب الطفل العربی ، بغداد ، ط2( 1986م )نجیب ، احمد ، أدب الأطفال علم و فن ، القاهره : دار الفکر العربی ، 1991م ) ، ج 4 هراوی ، محمد ، السمیر الصغیر ، مصر : دار الکتب المصریه ،چ 1 ، (1926م ) هلال ، محمد غنیمی ، أدب المقارن ، قاهره : دار نهضه مصر ، چ3 ، ( 1973م ) هلال ، محمد غنیمی ، فی نقد المسرحی ، بیروت : دار العوده ،( 1975م ) یوسف ، عبدالتواب ، کتب الأطفال فی عالمنا المعاصر ، الهئیة المصریة العامة الکتاب Abstract : Children's literature is a new branch of literature has special features that make it distinct from adult literature . this literature has a principles and rules to achieve specific goals. Taking into consideration that every country has a special literature this research will study in four chapters the children,s literature in three country Egypt , Syria, and Iraq . we studied the historical development of this literature and studied how it born and take form. taking our research into consideration and Based on the reliable sources and reference and the gathering information there were few of tangible results and they are ; the children,s literature in the three country arise in the end of 19 century and the beginning of 20 by the influence of the European countries and it start in the schools only in the school, book then it arise separate in form of magazines, poetry, music, stories , then this literature flourished by mixing fullness of Arabic language and creativity of the writers. key words : literature – child – Egypt – Syria - Iraq